Στις 23 Οκτώβρη πριν από 99 χρόνια γεννήθηκε μία από τις μεγαλύτερες προσωπικότητες της ελληνικής μουσικής σκηνής. Κατ’ αρχάς θέλω να δηλώσω ότι θεωρώ μακράν κορυφαίο συνθέτη το Μάνο Χατζιδάκι, καθώς επίσης ότι ο Μεγάλος Ερωτικός είναι ένας σταθμός στη σύγχρονη ελληνική μουσική.
Έχει όμως ιδιαίτερη σημασία να δούμε με ολοκληρωμένη ματιά όχι μόνο το έργο αλλά και τη ζωή ενός ανθρώπου που σημάδεψε την ελληνική -και όχι μόνο- μουσική. Αφορμή για τις σκέψεις αυτές μου έδωσε μια δίωρη εκπομπή του Νίκου Μπογιόπουλου στην εκπομπή του στο ραδιοφωνικό σταθμό του REAL την Τετάρτη 23/10.
Στην εκπομπή αυτή ο παρουσιαστής έδωσε, κατά τη γνώμη μου, μια εικόνα αγιοποίησης του Χατζιδάκι, που δεν ταιριάζει με την πραγματικότητα και κυρίως όταν η προσέγγιση γίνεται από κάποιον που θεωρεί τον εαυτό του κομμουνιστή. Θέλω λοιπόν να καταθέσω ορισμένες σκέψεις που αποκαλύπτουν κάποιες πλευρές της προσωπικότητας του μεγάλου μουσουργού, έτσι ώστε να υπάρχει κατά τη γνώμη μια ισορροπημένη εικόνα της αλήθειας.
Παρατήρηση πρώτη: Ο Χατζιδάκις ποτέ δεν έκρυψε την ιδεολογική του ταυτότητα, δηλαδή ότι ανήκε στο στρατόπεδο της αστικής τάξης, υπήρξε υποστηρικτής του καπιταλιστικού συστήματος σε όλη του τη ζωή. Βέβαια -και προς μεγάλη του τιμή- αρνήθηκε να ταυτιστεί με τα κόμματα της ντόπιας ολιγαρχίας και σε πολλές περιπτώσεις ήταν ιδιαίτερα καυστικός απέναντί τους. Ήταν δηλαδή ένας εκπρόσωπος της λεγόμενης πεφωτισμένης δεξιάς. Όμως μέχρι εκεί. Και γι’ αυτό έτσι πρέπει να κρίνεται και όχι με ένα άχρωμο απολίτικο ύφος. Άλλωστε και το έργο του ποτέ δεν μπορούσε να συγκινήσει τα πλατιά λαϊκά στρώματα, αφού απ’ την ιδεολογική του συγκρότηση δεν μπορούσε να τα προσεγγίσει, όπως έκανε ο Μίκης Θεοδωράκης.
Παρατήρηση δεύτερη: Ο Χατζιδάκις είχε μια ελιτίστικη αντίληψη γύρω απ’ τη μουσική και θεωρούσε ότι η μουσική του δεν ήταν για όλους, αλλά για αυτούς που κατά τη γνώμη είχαν την απαραίτητη μουσική παιδεία για να την προσεγγίσουν. Γι’ αυτό, σαν διευθυντής του Τρίτου Προγράμματος στο κρατικό ραδιόφωνο φρόντιζε ταχτικά να μας θυμίζει ότι το έργο του αλλά και το πρόγραμμα του Τρίτου ήταν για λίγους και εκλεκτούς. Οι απόψεις αυτές αναδείκνυαν το «αριστοκρατικό» του πρόσωπο και την αντιδραστική πλευρά της ιδεολογίας του.
Παρατήρηση Τρίτη: Αν και κατά τη διάρκεια της ζωής του στάθηκε θετικά σε μεγάλα πολιτικά ζητήματα, όπως στη σκληρή καταδίκη τού φασισμού και στο ρόλο των ταγματασφαλιτών και χιτών την περίοδο της ναζιστικής κατοχής της χώρας, υπήρχαν και δηλώσεις του που είχαν έντονα αντιφατικό χαρακτήρα. Αναφέρω χαρακτηριστικά:
«Γιατί είπε το όχι ο Μεταξάς αφού θαύμαζε τον άξονα και κυβερνούσε με τον τρόπο του χιτλερικού εθνικοσοσιαλισμού; Αυτά είναι γνωστά. Οι πιέσεις, οι Άγγλοι, τα ανάκτορα κλπ. Μπορεί κανείς να ερωτηθεί: Και αν λέγαμε ναι; Πάλι στα ίδια θα ‘μασταν. Ένα-δυο χρόνια υπό συμμαχικήν επιστασίαν -μήπως δεν ήμασταν 5 και 10 χρόνια κάτω απ’ αυτούς;- και ύστερα μεσ’ στη συμμαχία και τέλος στην ευρωπαϊκή κοινότητα.
»Άσε και εκείνη τη μεταπολεμική ψευδαίσθηση που μας την καλλιεργούσαν και οι πρώτες μεταπολεμικές κυβερνήσεις μας ότι ήμασταν οι πρωταγωνιστές, οι περιούσιοι των συμμάχων. Πιστεύαμε στο τέλος σαν το Καραγκιόζη πως εμείς σκοτώσαμε τον κατηραμένον όφιν. Μεθύσαμε από δόξα που μόνοι μας χαρίσαμε στους εαυτούς μας.
»Για μια ακόμη φορά νικήσανε οι χίτες, οι κουτσαβάκηδες, οι ταγματασφαλίτες, οι βασανιστές. Αυτή είναι η 28η Οκτωβρίου».
Είναι προφανές ότι η άποψη του Μάνου Χατζιδάκη είναι βαθιά υποχωρητική, δεν πιστεύει καθόλου στο λαϊκό παράγοντα, δεν αναγνωρίζει καθόλου τη συμβολή του λαού μας στον αντιφασιστικό πόλεμο, είναι μια άποψη βαθιά πεσιμιστική, μια άποψη ισοπεδωτική και τελικά βαθιά αντιδραστική.
Συμπερασματικά, νομίζω ότι ο Μάνος Χατζιδάκις ήταν -και έτσι θα παραμείνει- η κορυφαία μορφή στην ιστορία της ελληνικής μουσικής. Η κύρια πλευρά της ζωής του είναι αναμφισβήτητα θετική. Όμως υπηρέτησε το αστικό πολιτικό σύστημα, όπως πίστευε ότι θα έπρεπε να είναι, κάνοντας ένα μεγάλο λάθος. Ποτέ δεν κατανόησε ότι ο καπιταλισμός είναι μία πραγματική βαρβαρότητα για τους λαούς όλου του κόσμου εδώ και αρκετούς πια αιώνες.
Γιώργος Σόφης
