Επιστροφή στο 1911 και στην πλατεία Κλαυθμώνος;

Του Γιώργου Κ. Καββαδία

«Η ΝΔ θα εισηγηθεί την αναθεώρηση του άρθρου 103 για την μονιμότητα των δημοσίων υπαλλήλων», είπε μιλώντας στο ραδιόφωνο του ΣΚΑΙ, ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης. (22-5-2025). «Το Σύνταγμα στο άρθρο 103 κατοχυρώνει τη μονιμότητα των δημοσίων υπαλλήλων. Ήρθε η ώρα να αναθεωρήσουμε το άρθρο αυτό. Η ΝΔ θα εισηγηθεί την αλλαγή του και θα αφορά όλους τους υπαλλήλους, υφιστάμενους και νέους. Θα αφορά όλους. Η μονιμότητα υπήρξε από την εποχή της πλατείας Κλαυθμώνος για να μην καταδιώκει το ένα κόμμα όσους είχε διορίσει ένα άλλο. Η μονιμότητα δεν μπορεί να λειτουργεί ως δύναμη αδράνειας»

Φυσικά η κυβέρνηση διατυμπανίζει ότι η μεταρρύθμιση αυτή δεν στοχεύει σε μαζικές απολύσεις, αλλά σε ένα δίκαιο και αποδοτικό σύστημα δημόσιας διοίκησης.

Από την εποχή της κυβέρνησης Σημίτη πριν από 30 περίπου χρόνια και συγκεκριμένα το 1996 έχει μπει στο στόχαστρο η άρση της μονιμότητας των δημοσίων υπαλλήλων στο πλαίσιο πάντα των «μεταρρυθμίσεων» και του «εκσυγχρονισμού». Το 2010 και πριν από την κρίση και την προσφυγή στο ΔΝΤ επί κυβερνήσεων Γ. Παπανδρέου ο αντιπρόεδρος της κυβέρνησης Θ. Πάγκαλος ανακοίνωσε την άρση της μονιμότητας για τις θέσεις των δημοσίων υπαλλήλων που καταργούνται στο πλαίσιο της συγχώνευσης οργανισμών του Δημοσίου – για την Ιστορία και πάλι μιλώντας στον τηλεοπτικό σταθμό Σκάι.  Ταυτόχρονα η κυβέρνηση ανακοίνωσε περικοπή επιδομάτων σε ολόκληρο τον δημόσιο και ευρύτερο δημόσιο τομέα στο όνομα της «ανάπτυξης».  Ο πρωθυπουργός Γ. Παπανδρέου τόνισε, μεταξύ άλλων, ότι « παράλληλα με το δημοσιονομικό σκέλος είναι επείγον να θέσουμε σε τροχιά την πολιτική για την Ανάπτυξη ». Να θυμηθούμε, επίσης, τη δήλωση του τότε υπουργού Ανδρέα Λοβέρδου, το 2011, που επί λέξει είχε πει " 1.000.000 Δ.Υ. ταλαιπωρούν 10.000.000 πολίτες", δήλωση που τροφοδότησε τον κοινωνικό αυτοματισμό. Λίγο αργότερα τον Φλεβάρη του 2012 ο Θ. Πάγκαλος προτείνει δέσμη μέτρων στην οποία περιλαμβάνονται μεταξύ άλλων: άρση της μονιμότητας στο δημόσιο τομέα, αυστηρή αξιολόγηση των υπαλλήλων…

Η Πλατεία Κλαυθμώνος και οι «Παυσανίες»

Ως την αλλαγή του Συντάγματος το 1911 οι υπάλληλοι απολύονταν μαζικά έπειτα από κάθε κυβερνητική αλλαγή. Η εκάστοτε κυβέρνηση απέλυε και προσλάμβανε με καθαρά κομματικά κριτήρια υπαλλήλους της επιλογής της. Οι απολυμένοι του Δημοσίου, οι "Παυσανίες", όπως ονομάζονταν, την περίοδο κυρίως πριν από το 1909, συγκεντρώνονταν μπροστά από το υπουργείο Οικονομικών, ζητώντας την επαναπρόσληψή τους ακόμη και τη μονιμοποίησή τους. Η πλατεία που ενώνει την οδό Σταδίου με την περιοχή πίσω από την πλατεία Καρύτση, γνωστή σε όλους ως Πλατεία Κλαυθμώνος, πήρε το όνομά της όταν το 1878 ο συγγραφέας και αρθρογράφος της εφημερίδας «Εστία», Δημήτριος Καμπούρογλου, σε χρονογράφημά του της έδωσε αυτό το όνομα, έχοντας ως αφορμή συγκέντρωση απολυμένων δημοσίων υπαλλήλων που ζητούσαν τη μονιμοποίησή τους «μετά κλαυθμών και οδυρμών». Η μονιμότητα των δημοσίων υπαλλήλων κατοχυρώθηκε για πρώτη φορά στο Σύνταγμα από τον Ελευθέριο Βενιζέλο το 1911 με ξεκάθαρο στόχο την «αφατρίαστον διοίκησιν», προκειμένου να διασφαλιστεί η λειτουργία της δημόσιας διοίκησης και η συνέχεια του κράτους. Δηλαδή τον απεγκλωβισμό της δημόσιας διοίκησης από την κομματική ασυδοσία που επικρατούσε την περίοδο εκείνη.

Η μονιμότητα είναι το άσυλο των δημοσίων υπαλλήλων;

Το Άρθρο 103 είναι η θεσμική θωράκιση απέναντι στην κομματική αυθαιρεσία και στον αυταρχισμό. Στην πιο κρίσιμη του παράγραφο (παρ. 4), το άρθρο αναφέρει: «Οι δημόσιοι υπάλληλοι που καταλαμβάνουν οργανικές θέσεις είναι μόνιμοι, εφόσον οι θέσεις αυτές δεν είναι προσωρινές. Η μονιμότητα αίρεται μόνο με απόφαση του αρμόδιου υπηρεσιακού συμβουλίου και μόνο για λόγους ανικανότητας ή πειθαρχικού παραπτώματος.»

Να θυμίσουμε ότι λόγω κατάργησης οργανικών θέσεων απολύθηκαν, μεταξύ άλλων, οι υπάλληλοι της ΕΡΤ όταν ο Αντώνης Σαμαράς είχε τη φαεινή ιδέα για το κλείσιμο της δημόσιας ραδιοτηλεόρασης το 2013. Και η επειδή η ιστορία… συνηθίζει να επαναλαμβάνεται, εν έτει 2013 οι απολύσεις (15.000 συγκεκριμένα) δημοσίων υπαλλήλων έρχονται να συμπεριληφθούν στις «δεσμεύσεις» της κυβέρνησης απέναντι στους δανειστές της. Ο σημερινός πρωθυπουργός Κ. Μητσοτάκης βάζει τότε φαρδιά πλατιά την υπογραφή του ως Υπουργός Διοικητικής Μεταρρύθμισης.  Η επιστροφή στην «πλατεία Κλαυθμώνος» μας γύρισε πριν από το 1911 και οι πολιτικές που οδηγούσαν σε άρση της μονιμότητας επιχείρησαν να διαμορφώσουν ένα καθεστώς πειθήνιων, υπό τον φόβο της απόλυσης, υπαλλήλων.

Η μονιμότητα δε σημαίνει ασυλία των δημοσίων υπαλλήλων. Και τώρα μπορούν να απολυθούν δημόσιοι υπάλληλοι που εμπίπτουν σε συγκεκριμένες περιπτώσεις παραβατικών συμπεριφορών.  Οι υπάλληλοι που «δεν κάνουν σωστά τη δουλειά τους» μπορούν να απολυθούν είτε μετά από απόφαση δικαστηρίου είτε μετά από απόφαση υπηρεσιακού συμβουλίου. Στο Σύνταγμα προβλέπεται σαφώς η άρση της μονιμότητας των δημοσίων υπαλλήλων σε συγκεκριμένες περιπτώσεις και με συγκεκριμένες διαδικασίες. Οι Δ.Υ. απολύονται, σύμφωνα με τον Δ.Υ. Κώδικα (Ν3528/07) όταν καταδικαστούν αμετάκλητα για παράβαση καθήκοντος, διαφθορά, χρηματισμό κι άλλες αξιόποινες πράξεις που προβλέπονται. Κάθε χρόνο υπάρχουν δημόσιοι υπάλληλοι που τίθενται εκτός δημοσίου, για πολύ σοβαρά πειθαρχικά αδικήματα, ενώ στους λόγους απόλυσης περιλαμβάνεται και η ανικανότητα εκτέλεσης καθήκοντος.

Κράτος και δημόσιοι υπάλληλοι

Οι δημόσιοι υπάλληλοι δεν αποτελούν ενιαίο κοινωνικό σύνολο. Από τον γιατρό, τον νοσηλευτή και τον εκπαιδευτικό μέχρι την δημοσιούπαλληλική αριστοκρατία και γραφειοκρατία των αξιωματούχων των κατασταλτικών μηχανισμών το χάσμα είναι μεγάλο. Η θέση των δημοσίων υπαλλήλων στο κράτος και τους μηχανισμούς του προκαλεί μεγάλες διαβαθμίσεις και κατηγοριοποιήσεις. Άλλωστε το κράτος δεν είναι ουδέτερο. Στην καπιταλιστική κοινωνία είναι όργανο της άρχουσας τάξης και η φύση του πάντα είναι ταξική διασφαλίζοντας τα συμφέροντα των ισχυρών και το καθεστώς εκμετάλλευσης των λαϊκών τάξεων και στρωμάτων. Το περίφημο «Κράτος Πρόνοιας» ή «Κοινωνικό κράτος» ή «Κράτος ευημερίας» διαμορφώνεται στις ανεπτυγμένες χώρες της Δύσης τις δεκαετίες του 1960 και 1970 κατοχυρώνοντας δικαιώματα των εργαζομένων κάτω από την πίεση των κοινωνικών αγώνων διατηρώντας την ταξική του φύση. Τα δικαιώματα των εργαζομένων ούτε παραχωρήθηκαν ούτε χαρίστηκαν, αλλά κατακτήθηκαν ακόμα και, κυρίως με αιματηρούς αγώνες. Τις τελευταίες δεκαετίες η αποδόμηση του «κράτους πρόνοιας» συνδέεται:

α. με την ανακατανομή εισοδημάτων και περιουσιών σε βάρος των εργαζομένων και του δημοσίου και υπέρ του κεφαλαίου. Πολιτικές λιτότητας, Ιδιωτικοποιήσεις και ξεπούλημα της δημόσιας περιουσίας. Για αυτό και διασφαλίζει την αύξηση της κερδοφορίας του κεφαλαίου και την ακρίβεια και τη φτώχεια για τον λαό. Αυτές οι συνθήκες διαμορφώνουν τον «καπιταλισμό του κόκκινου αίματος», της συσσώρευσης που επιτυγχάνεται μέσα από το βάθεμα των κοινωνικών ανισοτήτων.

β. με την απορρύθμιση – νέο-φιλελευθεροποίηση των εργασιακών σχέσεων και την προώθηση του μοντέλου της ελαστικής και επισφαλούς εργασίας.

γ. με τη συρρίκνωση των κοινωνικών δαπανών, τον περιορισμό του δημόσιου τομέα και τις ιδιωτικοποιήσεις. Δραματική υποστελέχωση και υποχρηματοδότηση των δημόσιων υπηρεσιών. Μετατροπή των κοινωνικών αγαθών και δικαιωμάτων σε εμπορεύματα που αποκτώνται ανάλογα με την οικονομική δυνατότητα του καθένα.  

δ. με την ένταση της κατασταλτικής λειτουργίας. Παρακολουθεί και να φακελώνει ηλεκτρονικά τους πολίτες, καταστέλλει διαδηλώσεις και υπονομεύει – απαγορεύει απεργίες.

Στην Ελλάδα μετά το Β' Παγκόσμιο Πόλεμο οι δημόσιοι υπάλληλοι υπήρξαν η ραχοκοκκαλιά της ίδρυσης και διατήρησης του μετεμφυλιακού κράτους. Την περίοδο αυτή ως «εκλεκτοί της πολιτικής εξουσίας» περιβλήθηκαν με ισχυρά προνόμια που υπήρξαν εν πολλοίς προϊόν πολιτικής εύνοιας, ισχυρής διαπλοκής. Οι πολιτικοί διόριζαν του εκλεκτούς τους και οι διορισμένοι στήριζαν το κόμμα. Τα χρόνια εκείνα για να μπεις στο Δημόσιο απαιτούταν Πιστοποιητικό Κοινωνικών Φρονημάτων. Αριστεροί και μέλη της Εθνικής Αντίστασης δεν είχαν ελπίδες για διορισμό γιατί είχαν φάκελο στην Ασφάλεια.  Οι προσλήψεις προσωπικού στο Δημόσιο εξελίχθηκαν σε μια διαδικασία φθηνής πολιτικής συναλλαγής. Η ανέλιξη στη δημοσιοϋπαλληλική ιεραρχία ήταν προϊόν εξυπηρέτησης μικροπολιτικών συμφερόντων. Στις σημερινές συνθήκες η οικονομική κρίση, το μνημόνιο και η τρόικα, όμως, υπαγορεύουν τη μείωση του κράτους. Μετατάξεις-κινητικότητα-διαθεσιμότητα-απολύσεις.  

Η άρση της μονιμότητας και η «αξιολόγηση»

Ένας πρωθυπουργός και μια Κυβέρνηση που διπλασίασαν στα χρόνια διακυβέρνησής τους μετακλητούς υπαλλήλους (από 1.700 έγιναν 3.350) βάζει στο στόχαστρο τη μονιμότητα.  Στόχος να διαμορφώσει μια άκρως ελεγχόμενη διοίκηση, με κομματικές εντολές, πιέσεις από την πολιτική ηγεσία στους υπηρεσιακούς υφισταμένους, διώξεις με τον μανδύα του πειθαρχικού χαρακτήρα, ένα κράτος ασφυκτικά ελεγχόμενο από την κυβέρνηση για να επιτελεί την ταξική του λειτουργία.  

Η αξιολόγηση δεν είναι μια ουδέτερη διαδικασία, αλλά  συνδέεται με το χαρακτήρα του κράτους, του αστικού κράτους, που υπηρετεί τις ανάγκες του μεγάλου κεφαλαίου και αποτελεί εργαλείο θωράκισής του. Είναι ο κεντρικός μηχανισμός για ανατροπή εργασιακών δικαιωμάτων και την υπονόμευση της μονιμότητας, την τρομοκράτηση και τις μαζικές απολύσεις. Δεν είναι μια διαδικασία προώθησης της αξιοκρατίας. Αντίθετα φροντίζει για την ανέλιξη των «ημετέρων» που ακολουθούν υπάκουα με σκοπό τη χειραγώγηση και πειθάρχηση των υπολοίπων.

Η Αριστερά της αντίστασης και της ανατροπής οφείλει να υπερασπιστεί τα δικαιώματα και τις κατακτήσεις ολόκληρου αιώνα. Η υπεράσπιση της μονιμότητας στο δημόσιο συνδέεται άρρηκτα με το δικαίωμα της μόνιμης και σταθερής εργασίας για όλους. Ποτέ άλλοτε δεν ήταν πιο αναγκαίο ένα παλλαϊκό κίνημα  υπεράσπισης των κοινωνικών αγαθών - δικαιωμάτων  και ανατροπής της κυρίαρχης πολιτικής που να συνδέεται με τη στρατηγικό στόχο για την εγκαθίδρυση μιας κοινωνίας απαλλαγμένης από την εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο, στο πλαίσιο της οποίας «η ελεύθερη ανάπτυξη του καθενός είναι προϋπόθεση για την ανάπτυξη όλων».